Honderd jaar geleden overleed Rik Wouters, en dat gaat natuurlijk niet onopgemerkt voorbij!
Uit het brede aanbod richten we onze aandacht naar drie opmerkelijke blikvangers.
EEN
‘Zot geweld, dwaze maagd’ is een thematentoonstelling in Mechelen, geïnspireerd op het iconisch beeld ‘Het zotte geweld’ van Wouters. Deze sculptuur kwam tot stand nadat Rik en zijn echtgenote Nel in 1907 een optreden hadden bijgewoond in de Brusselse Muntschouwburg van de Amerikaanse danseres Isadora Duncan. Het bronzen beeld straalt levenslust en dynamiek uit. Met vloeiende bewegingen zwaaien armen en benen vrijpostig in het rond. Noem het zonder schroom maar het ’vrijheidsbeeld’ van Vlaanderen. De essentie van de dansbeweging weergeven … het was voor vele kunstenaars een sterke uitdaging in het laatste kwart van de negentiende eeuw, en dat bleef zo tot lang na de eerste wereldoorlog. De kunstenaars uit die tijd zijn dan ook talrijk aanwezig in dit goed-gezind-makend tentoonstellingsproject. Toulouse-Lautrec neemt de bezoeker mee naar het Parijse nachtleven en naar de vrolijk rondspringende danseressenbenen in de cabaret-zalen. Edgar Degas vond zijn inspiratie vooral bij de ballerina’s van de Parijse opera. En meerdere dans-kunstwerken van Rodin kwamen tot stand nadat de beeldhouwer gefascineerd geraakte door de wervelende bewegingen van de Russische mannelijke ballerino’s.
Maar ook eeuwen daarvoor toonden kunstenaars al interesse voor de dans. Pieter Bruegel I bijvoorbeeld. Een uitgelaten feest tijdens een boerenbruiloft. Iedereen danst zich in een roes … ronddraaiende bewegingen zonder begin, zonder einde … een voorbeeld van de’ joie de vivre’ op het platteland.
Naast de dans is er ook nog een tweede rode draad doorheen de tentoonstelling geweven; de vormgeving van het vrouwelijk naakt, door de eeuwen heen. In de gotische traditie richt Cranach zich in het begin van de zestiende eeuw naar de Grieks-Romeinse oudheid. Met een gracieus lijnenspel deformeert hij de geïdealiseerde schoonheden zoals de sensuele liefdesgodin Venus, de Bijbelse Eva en talrijke nimfen. Het naakte vrouwenlichaam kreeg toen vaak de spirituele connotatie met referenties naar waarheid, goedheid en rechtvaardigheid.
Honderd jaar later weten we dat Rubens tijdens zijn jarenlange verblijf in Italië vele schetsen maakte van de antieke sculpturen. Die gebruikte hij als een soort databank van beelden die hij later in zijn dynamische schilderijen kon gebruiken.
De bewegingen van een lichaam en de bijhorende spierontwikkeling waren zijn studieobject bij uitstek. Na de barok wordt er meer en meer plaats gemaakt voor realistisch naakt … zowel jong als oud … uitgemergeld naast voluptueus … ingetogen versus uitdagend … ‘Zij die ooit de mooie vrouw was van de helmenmaker’ is een aangrijpende sculptuur van Rodin over vergane glorie. En al even ongemakkelijk wordt het als we oog in oog staan met de pin-up serie van Marlene Dumas. Zij raakt aan onze primitieve reflexen van aantrekken en afstoten. Je wordt gedwongen om ja of neen te zeggen. Verder in de presentatie is de hedendaagse kunst vertegenwoordigd door de onrustwekkende Berlinde De Bruyckere, de aanstekelijke zotskap van Bruce Nauman, de uitzinnige softporno van Pipilotti Rist en vele anderen. Iedere kunstliefhebber die van het leven houdt wordt deze winter in Mechelen getrakteerd op een dansvloer vol energie en verleidelijke schoonheid. Een bijkomende meerwaarde van deze tentoonstelling ongetwijfeld te vinden in de zeer verhelderende tekstjes bij alle kunstwerken. Bovendien is de zeer breed gecommentarieerde bezoekersgids een aanrader voor elke bezoeker.
‘ Zot Geweld / Dwaze Maagd’ Hof van Busleyden – Sint-Janssstraat – Mechelen 26 augustus – 11 december Ma – di – vr – za – zo: 10 u tot 17 u Do: 10 u tot 22 u – Wo: gesloten www. musemechelen. be
‘Boerenbruiloft’ – Bruegel I
TWEE
Ook het Antwerpse Modemuseum maakt de komende wintermaanden plaats vrij voor Rik Wouters. Hier ligt het accent vooral op zijn schilderstalent. Rik Wouters was één van de weinige kunstenaars die de post-impressionistische techniek combineerde met het warme gevoel van’ thuiskomen’.
De levenslust van zijn muze en echtgenote Nel, zijn liefde voor haar en het harmonieuze goede leven dat ze hem schonk, dit alles bezorgde Rik een grenzeloze energie die resulteerde in betoverende kunstwerken met een zelden geziene positieve uitstraling.
Deze tentoonstelling is opgebouwd rond enkele kerngedachten zoals intimiteit, contact met de natuur, aandacht voor het authentieke … kortom; een pleidooi voor een niet-industriële – maar wel een natuurlijke manier van leven, een alternatief voor de verpletterende overcomsumptie. Of simpel gezegd; wat heeft de mens in essentie nodig om gelukkig te zijn? Het antwoord van Rik Wouters is duidelijk; huiselijkheid en zelfredzaamheid in combinatie met authentieke materialen en traditionele technieken. Diverse Belgische modeontwerpers geven hun persoonlijke interpretatie van dit concept. Dirk Van Saene, Ann Demeulemeester, Walter Van Beirendonck, Dries Van Noten, Veronique Branquinho … ze zijn allemaal op het appel.
Sommige kiezen voor specifieke stoffen en technieken, en anderen profileren zich als verzetsstrijders tegen de massaconsumptie in de modewereld. De link met Rik Wouters loopt als de rode draad doorheen gans de presentatie.
‘ Rik Wouters & the private Utopia’ Momu – Nationalestraat 28 – Antwerpen 17 sept 2016 – 26 febr 2017 Dinsdag tot zondag: 10 u tot 18 u. www. momu. be
DRIE
‘NEL, een zot geweld’, de graphic novel. Na het overlijden van Rik Wouters in 1916, schrijft Nel haar herinneringen neer. (*)
Het wordt een verhaal van een vrijgevochten vrouw aan het begin van de twintigste eeuw. Het is ook een verhaal van een ambitieuze vrouw in een tijd dat dit geen evidentie is. Nel is de dochter van een postbode in Koekelberg. Ze is een eenvoudig volksmeisje, maar ze wil iets maken van haar leven. Zelf heeft ze geen kunstzinnig talent, maar ze wordt sterk aangetrokken door het artistieke milieu. Ze laveert doorheen de Brusselse kunstscène en zo komt ze onder meer terecht in het schildersatelier van Edgar Tytgat. Hier ontmoet ze een knappe jonge kerel met blonde lokken, blozende wangen en diepblauwe ogen; Rik Wouters! Zij is zestien en de rest is geschiedenis. Ze wordt zijn grote liefde, zijn moeke en zijn unieke muze. Zijn handen creëren wat zij voor ogen heeft; hij maakt haar onsterfelijk! En daar heeft Nel veel voor over. Ze is tot’alles’ bereid! Er passeert veel zwarte sneeuw in haar jong leven. Het koppel leeft in armoede, de honger knaagt en het is koud. Op het kleine zolderkamertje wordt geschilderd met giftige verfverdunners en chemicaliën. De arme artiest kan zich geen kwaliteitsproducten veroorloven. Maar de liefde trekt een olifant door een sleutelgat! Ten huize Wouters vibreert veel levensdrift, toewijding, zorgzaamheid en vooral … overgave. Want Nel is voor de kunstenaar zijn reden van bestaan. Zijn muze is voor hem even levensnoodzakelijk als water en brood. Als ze een strijkijzer vastneemt … als ze een boek leest … tijdens de afwas … telkens weer grijpt Rik naar potloden en schildersgerief. En telkens weer wordt Nel opgeëist. Model staan voor een kunstenaar is echter zwaar werk. Nel staat vaak urenlang in de meest onmogelijke poses. Regelmatig poseert ze voor ’Het zotte geweld’ … Wouters werkte met tussenpozen vier jaar lang aan dit beeld.
Weinigen zullen zo’n houding langer dan tien seconden volhouden! En ook bij Nel is er wel eens die ene druppel die de emmer doet overlopen. Dan gooit ze de deur achter zich dicht en vertrekt ze voor een paar dagen naar Parijs. Maar een week later staat ze alweer terug in Brussel en loopt ze met schilderijen onder de arm naar de Brusselse galeries om het werk van haar man verkocht te krijgen.
De schrijver Peter Theunynck en het tekentalent Lies Van Gasse verwerkten dit turbulente verhaal in een lijvige en indrukwekkende graphic novel, een roman in woord en beeld. Op elk van de 226 bladzijden is liefde en leed intens voelbaar. Als Nel in het Zoniënwoud een dode reebok vindt, sleept ze die mee naar huis, opdat Rik er iets mee zou doen. Zij is meestal de initiatiefneemster in huis, zij zorgt voor de actie terwijl Rik haar initiatieven vertaalt in lichtvibraties en kleuren. Het artistieke succes lonkt. De eerste grote tentoonstellingen brengen een beetje geld in’t laadje. Maar net als het wat begint te beteren, bulderen in de verte de kanonnen van de eerste wereldoorlog. Wouters moet onder de wapens. Hij participeert aan enkele waanzinnige en hopeloze veldslagen. Met zijn compagnie vlucht hij uiteindelijk de grens over naar Nederland. Ze worden geïnterneerd in Kamp Zeist. Ook Nel vlucht weg uit Brussel. Ze logeert een tijdje bij vrienden in Antwerpen, en even later trekt ze naar Scheveningen. Voor Rik gaat het in Nederland van kwaad naar erger. Hij vecht met een niet te behandelen tumor in de kaak. Nog even wordt het koppel verenigd in een appartementje in Amsterdam. Rik blijft tegen beter weten in schilderen tot hij niet voldoende meer ziet om de borstel te hanteren.
Wouters is 33 als hij sterft. Hij werkte als een bezetene en hij schonk ons pakweg tweehonderd schilderijen, meer dan duizend tekeningen en een indrukwekkende reeks sculpturen die vandaag in ons collectief geheugen gebrand staan. De sterke vrouw blijft achter met een groot gemis. Ze is amper dertig. Eens was ze smoorverliefd en vol onstuimige levensdrift. ‘ Zolang hij mij kon schetsen, leefde hij … zolang hij naar mij keek, bestond ik. ’ Nel vertelt verder:’ Het vroor in mijn hart … het is er heel mijn leven blijven vriezen. ’ Peter Theunynck geeft Nel een stem, vaak beklijvend en emotioneel. Her en der doorheen het verhaal werden korte, gevatte dialogen ingewerkt. Het brengt de lezer in een stroomversnelling, alsof hij wordt meegezogen in een theaterproductie. De schrijver maakt van Nel in betere tijden ook een levende Dolle Mina, een sterke vrouw die leefde in een tijd waarin de vrouwenemancipatie nog lang niet bespreekbaar was. Honderd jaar na de dood van Rik Wouters kijkt Lies Van Gasse door zijn ogen. Ze maakt schilderijtjes en tekeningen met een vlotte toets en met een nonchalante lijnvoering, even uitbundig en kleurrijk als haar grote inspiratiebron. Uiteraard heeft Lies haar eigen herkenbare schriftuur, maar … bladerend door de graphic novel vraagt de lezer zich meermaals af; zou dit misschien een echte tekening van Wouters zijn die de uitgever er’ just for fun’ heeft tussen gemoffeld. Neen lezer, Lies is top! Meer nog … Lies heeft haar respectabele voorganger goed bestudeerd. Net zoals Wouters kan ze met heel weinig middelen een intieme wereld oproepen. Aan de hand van een paar lijnen Chinese inkt en enkele aquareltoetsen dansen de personages over het papier. Het is een weerspiegeling van Nel’s onstuitbare levensdrang. Lies heeft goed gekeken! (*)
‘ De onuitgegeven herinneringen’ ( Olivier Bertrand & Nel Wouters – uitgeverij Belgian Art Research Institute – 2002 ) ‘ Nel een zot geweld’ Graphic novel – 226 blz Uitg Wereldbibliotheek
André De Nys